Värttinä is opgericht door zangeres Sari Kaasinen. Zij heeft veldwerk gedaan om de muziek uit haar geboorteland, het oostelijk deel van Finland, voor de vergetelheid te behoeden. Het materiaal dat zij optekende, komt deels uit Finland, maar ook uit voormalig Finse gebieden die door Rusland bezet zijn, o.a. grote delen van de Finse provincie Karelië. Finn-Oegrische minderheden bevinden zich ook in Estland en bepaalde delen van Rusland als de republiek Mariland, duizend km van Moskou. Deze muziek onderscheidt zich in vele opzichten van de muziek die in West-Finland gespeeld wordt en eerder door ons als ‘Scandinavisch’ herkend zou worden. De zang van Värttinä roept herinneringen op aan Bulgaarse koren, hetgeen verklaarbaar is door de Gregoriaanse muziek, die de basis vormt voor alle Oosteuropese zangtradities.
De teksten worden meestal gezongen in het dialect van Karelië, ook voor de meeste Finnen moeilijk te volgen!
Luisterend naar de tot nu toe verschenen platen is de ontwikkeling van de groep te volgen: van een uit twintig (!) meisjes bestaande band die voornamelijk Finse muziek op kantele (een Fins muziekinstrument) spelen tot de uitwerking van de samenzang, die voor het eerst op Oi Dai te horen is. Vanaf dat moment wordt de sound steeds verder verfijnd en gearrangeerd. De huidige muziek van Värttinä is niet meer traditioneel, maar leunt nog wel zwaar tegen de Finse tradities aan.
In Finland is de groep mateloos populair (Oi Dai verkocht daar beter dan Michael Jackson), maar de groep is inmiddels ook internationaal doorgebroken.

In februari 2003 werd Värttinä's tiende album, iki, uitgebracht en alom door de Nederlandstalige pers geprezen. Vrij algemeen wordt 'iki' gezien als een van de beste albums die deze band ooit gemaakt heeft. In Groot-Brittannië werd 'iki' door het gezaghebbende blad Songlines uitgeroepen tot een van de '50 World Music Albums You Should Own', en werd er een uitgebreid overzichtsartikel aan de groep gewijd. Het Amerikaanse Utne Reader noemde Värttinä een van de '40 Most Exciting, Soulful Artists of 2003, 40 Artists Who Will Shake the World'!

Enkele concerten in België werden gevolgd door een optreden op het Eindhovense Folkwoods Festival in augustus. Daar wervelden de drie zangeressen het podium op en kregen meteen het publiek volledig in hun greep. De Volkskrant schreef: 'De elf-koppige formatie met drie zangeressen zette een show neer waaraan menige pop-act nog een puntje kan zuigen.'

In diezelfde periode toerde de groep voor de achtste keer door de Verenigde Staten, maar was ook te zien op podia in Hongarije, Turkije, Duitsland, Spanje, Schotland en natuurlijk hun eigen Finland.

Het najaar van 2003 bracht opnieuw opzienbarend nieuws: de populaire Indiase componist A. R. Rahman en Värttinä gaan samen de muziek schrijven voor de theaterversie van 'Lord of the Rings', die in het voorjaar van 2005 in Londen's West End in premiere gaat.

Niet geheel toevallig valt die première samen met de 50e verjaardag van de publicatie van Tolkien's trilogie. Rahman heeft de soundtracks voor meer dan 50 Bollywood-films geschreven en ruim 100 miljoen albums verkocht.
De musical wordt geproduceerd door Kevin Wallace en Saul Zaentz, en met een budget van 8 miljoen Engelse ponden wordt dit het grootste musicalproject ooit in Londen!